kaniagostyn *UKS Kania Gostyń

Inf. od prof. Mileckiej wraz z rozpiską tematów do przygotow. Zagadnienia
"1. Diagramy klimatyczne (zasady konstrukcji, rozpoznawanie typu klimatu)

2. Biomy – związek – klimat-gleby- formacja roślinna; - rozmieszcznie – MAPA!!!!!!
• wiecznie zielone lasy równikowe (m.in. cechy charakterystyczne zbiorowiska, drzew itd.)
• namorzyny
• suche lasy podrównikowe (typy, rozmieszczenie)
• sawanny (typy wg ilości opadów, + termitowa, zalewowe)
• pustynie gorące i strefy umiarkowanej (znać przykłady!) – przystosowanie roślin do życia w warunkach niedoboru wilgotności
• roślinność twardolistna (zwłaszcza obszar śródziemnomorski)
• lasy liściaste zrzucające liście na zimę (rozmieszczenie), typy zbiorowisk występujące w Polsce (buczyny, grądy itp.)
• formacje trawiaste (stepy i ich odpowiedniki na świecie), przyczyny bezleśności stepów
• lasy borealne, granica występowania lasów, torfowiska (typy wg zasilania)
• tundra, przyczyny bezleśności tundry
3. Roślinność azonalna
• co to jest roślinność azonalna? (pojecia: rośliność strefowa, astrefowa, międzystrefowa)
• jeziora – typy troficzne (specyfika roślinności)
• wydma – rozwój roślinności wydmowej jako przykład sukcesji pierwotnej
• pietra roślinności górskiej na przykładzie Tatr"
Afryka. Afryka, drugi pod względem powierzchni kontynent świata (30,3 mln km2), leży na półkuli wschodniej po obu stronach równika, największa rozciągłość południkowa 8 tys. km, równoleżnikowa 7,5 tys. km. Ma bardzo słabo rozwiniętą linię brzegową; wyspy i półwyspy stanowią 5% jej ogólnej powierzchni. A. jest niemal w całości starą platformą prekambryjską. Wyjątek stanowią Góry Smocze i Przylądkowe powstałe w czasie  fałdowań paleozoicznych i góry Atlas sfałdowane w  orogenezie alpejskiej. We wsch. A. ciągnie się potężny system rowów tektonicznych, liczne wzniesienia wulkaniczne, z najwyższym Kilimandżaro (5895 m n.p.m.). A. jest kontynentem wybitnie wyżynnym — obszary położone na wysokości 300–2000 m n.p.m. stanowią ok. 76% jej powierzchni. Wyraźnie zaznacza się strefowość klimatyczna i roślinna: wokół równika klimat równikowy i lasy równikowe, na północ i południe od niego klimat podrównikowy i sawanny, dalej klimat zwrotnikowy i pustynie (na północy największa pustynia świata Sahara), następnie klimat podzwrotnikowy. W A. bardzo nierównomiernie rozmieszczone są wody powierzchniowe, najlepiej jest rozwinięta sieć rzeczna w strefie klimatów równikowych; potężne jeziora powstały w rowach tektonicznych Afryki Wsch. 1/3 kontynentu stanowią obszary bezodpływowe. A. zamieszkuje 12 % ludności świata (ponad 700 mln), gł. odmiany czarnej, na północy także białej; zaludnienie bardzo nierównomierne, od ponad 1200 osób na km2 w dolinie Nilu (w Egipcie), do prawie bezludnych pustyń; najmniej zurbanizowany kontynent świata; ludność miejska ok. 34%.
RepĂşblica de Bolivia/Boliwia. Boliwia( RepĂşblica de Bolivia, Buliwiya Republika, Wuliwya Suyu, Tetā VolĂ­via)
Republika Boliwii

Hymn: Bolivianos, el hado propicio
Język urzędowy hiszpański, keczua, ajmara
Stolica La Paz
Ustrój polityczny republika
Głowa państwa prezydent, Evo Morales Ayma
Szef rządu prezydent Evo Morales Ayma
Jednostka monetarna boliviano (BOB)
Niepodległość od Hiszpanii 6 sierpnia 1825
Religia dominująca rzymski katolicyzm (92,5%)
Strefa czasowa UTC -4
Domena internetowa .bo
Kod samochodowy BOL
Kod telefoniczny +591


Boliwia, Republika Boliwii (hiszp. Bolivia, RepĂşblica de Bolivia) – państwo na kontynencie południowoamerykańskim. Graniczy z Brazylią na północy i wschodzie, Paragwajem i Argentyną na południu oraz z Chile i Peru na zachodzie.

Warunki naturalne

Boliwia jest jednym z dwóch krajów Ameryki Południowej, które nie mają dostępu do morza (straciła go w 1884). Na zachodzie wznoszą się góry, natomiast na wschodzie teren się obniża. Pasmo Andów o szerokości ok. 600 km, składa się tu z trzech głównych łańcuchów – Kordyliery Wschodniej (najwyższy szczyt Boliwii: Sajama – 6520 m), Kordyliery Środkowej oraz Kordyliery Zachodniej. Pomiędzy Kordylierami Zachodnią i Środkową rozciąga się płaskowyż Altiplano (hiszp. altiplano – płaskowyż).

Na wschód teren opada przechodząc w przedgórze Yungas i w końcu w Nizinę Boliwijską. Na południowym wschodzie kraju leży część Gran Chaco, a na północy rozciąga się obszar Niziny Amazonki. Największe rzeki Boliwii to MamorĂŠ, Beni i GuaporĂŠ. Na Altiplano znajdują się bezodpływowe jeziora (Titicaca, Poopo) oraz solniska (Salar de Uyuni)

Klimat

Na nizinach Boliwii panuje klimat podrównikowy z roczną sumą opadów wahającą się w granicach od 2000 do 3000 mm; na przedgórzu klimat kontynentalny wilgotny (opady 1500-2000 mm), a w Andach kontynentalny suchy z sumą opadów do 600 mm.

Flora

Na Nizinie Boliwijskiej znajdują się przede wszystkim lasy równikowe (lasy stanowią 51% powierzchni kraju) i chaco, a także sawanny. W górach dominują formacje półpustynne: puna i jalca.

W Boliwii istnieje 7 parków narodowych. Najbardziej znany to Sajama.

Fauna

W lasach równikowych Boliwii można spotkać m.in. jaguary, pumy, kapibary, kajmany, tapiry i małpy (zwierzęta, które preferują klimat wilgotny).

Historia

Tereny obecnej Boliwii zamieszkane były przez kultury prekolumbijskie od około 20 000 lat. Pierwszą z wysoce rozwiniętych była kultura Tiahuanaco, która rozwinęła się na południowym wybrzeżu jeziora Titicaca około II wieku p.n.e. W XV wieku terytorium ludu Ajmara zostało podbite i włączone w obręb Państwa Inków. W XVI wieku hiszpańscy konkwistadorzy pod wodzą Francisco Pizarro dokonali podboju terenów obecnej Boliwii. Jako Górne Peru zostały one włączone do nowo powstałego Wicekrólestwa Peru, a następnie do Wicekrólestwa La Platy. Nazwa państwa – nadana mu po oderwaniu w ramach ruchu wyzwoleńczego od Peru – pochodzi od nazwiska przywódcy tegoż ruchu Bolivara. W 1884, na mocy traktatów pokojowych kończących tzw. Wojnę o saletrę, Boliwia straciła dostęp do Oceanu Spokojnego, co miało duży wpływ na jej późniejszą sytuacje gospodarczą. Po kolejnej wojnie, tym razem z Brazylią, w 1903 utraciła kauczukodajny region Acre. W latach 1932-1935 toczyła Wojny o Chaco, w wyniku których Boliwia straciła na rzecz Paragwaju 2/3 spornego terytorium.

Ustrój polityczny

Republika prezydencka od 1967. Głową państwa i szefem rządu jest prezydent wybierany na 5 lat, bez prawa reelekcji. Parlament, zwany Kongresem posiada dwie izby: Izbę Deputowanych – 130 członków (68 członków wybieranych w okręgach jednomandatowych, 62 wybieranych z list partyjnych w okręgach wielomandatowych) i Senat – 27 członków wybieranych w okręgach wielomandatowych. Boliwia podzielona jest na 9 departamentów i 94 prowincje.

Podział administracyjny
Boliwia dzieli się na departamenty (w nawiasie stolice departamentów):
Chuquisaca (Sucre)
Cochabamba (Cochabamba)
Beni (Trinidad)
La Paz (La Paz)
Oruro (Oruro)
Pando (Cobija)
PotosĂ­ (PotosĂ­)
Santa Cruz (Santa Cruz de la Sierra)
Tarija (Tarija)''''

Ludność

Większość ludności stanowią Indianie Keczua i Ajmara (odpowiednio 33% i 30%). Metysi stanowią 25% ludności, a biali 12%. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 7 osób na km². Ludność jest rozmieszczona nierównomiernie. Około 3/4 ludności zamieszkuje Andy, zwłaszcza obszary powyżej 3000 m n.p.m. W miastach zamieszkuje 52% ludności. Większość ludności jest wyznania katolickiego (ogólnie chrześcijanie stanowią 99% społeczeństwa).

zrodlo-wikipedia

[/b
Afryka. Krainy

Afryka jest kontynentem o rzeźbie wyraźnie wyżynnej. Średnia wysokość 658 m. Najwyższy szczyt Kilimandżaro, 5895 m, najniżej położony punkt znajduje się w depresji jeziora Assal - 150 m p.p.m. Ponad 75% powierzchni Afryki leży na wysokości 300-2000 m. Wyżynny blok Afryki, wznoszący się stromymi progami nad wąskim pasem nizin nadbrzeżnych, ograniczony jest od północny górami Atlas, a od południa Górami Przylądkowymi.

Charakterystyczne dla Afryki (z wyjątkiem Afryki Wschodniej) jest występowanie rozległych kotlin rozdzielonych wyżynnymi wzniesieniami. Środkową część północnej Afryki zajmują masywy górskie Ahaggar i Tibesti oraz przylegające do nich od południa wyżyny Adrar des Iforas i Air. Cały ten obszar otaczają kotliny i niecki: od południowego zachodu Kotlina Nigru, od zachodu niecka pustyni AI-Dżauf, od północnego zachodu Kotlina Wielkiego Egru, od północnego wschodu niecka Pustyni Libijskiej, od południa - Kotlina Czadu (ograniczona od wschodu płaskowyżem Dar Fur). Najdalej na wschód jest położona Kotlina Białego Nilu. W środkowej części Afryki leży rozległa Kotlina Konga, otoczona od północnego zachodu Wyżyną Adamawa, a oddzielona od Kotliny Białego Nilu Wyżyną Azante.

W Afryce Południowej 1/3 część obszaru zajmuje kotlina Kalahari, oddzielona od Kotliny Konga Wyżynami Lunda i Bije, obrzeżona od zachodu Wyżynami: Nama, Damara, od południowego wschodu i wschodu Wyżynami Veldów (w Oranii i Transwalu) i Matabele, a od południa płaskowyżem Górnego Karru.

W Afryce Wschodniej ciągnie się system Wielkich Rowów Afrykańskich (od obniżenia rzeki Zambezi do południowego krańca Morza Czerwonego), rozdzielający wysoko położone wyżyny zrębowe, ponad którymi wznoszą się potężne stożki wulkaniczne (Kilimandżaro 5895, Kenia 5199 m, Elgon 4321 m). Od północy Afrykę Wschodnią ogranicza wysoko wydźwignięty blok Wyżyny Abisyńskiej i Wyżyny Somalijskiej.

Klimat

Położenie Afryki po obu stronach równika powoduje wyraźną symetrię w rozkładzie stref klimatycznych. Środkowa część kontynentu obejmuje strefa klimatów równikowych, od klimatu równikowego wilgotnego (opady całoroczne) do podrównikowego suchego (pora deszczowa i sucha). Szczególnie dużą wilgotnością odznacza się wybrzeże Zatoki Gwinejskiej (roczna suma opadu ponad 2000 mm, na stokach wulkanu Kamerun - do 10 000 mm). Wraz ze wzrostem szerokości geograficznej roczna suma opadu znacznie maleje. Najmniej opadów występuje w strefach klimatów zwrotnikowych, głównie na obszarze pustyń.
Na półkuli północnej strefa pustynna (Sahara) obejmuje szeroki pas od Oceanu Atlantyckiego do Morza Czerwonego, na półkuli południowej tylko zachodnia część kontynentu (Namib, Kalahari), część wschodnia leżąca w zasięgu południowo-wschodniego pasatu ma klimat bardziej wilgotny. Na znacznych obszarach Sahary roczna suma opadu nie przekracza 20 mm, na wschodzie - 10 mm, na pustyni Namib - 15 mm. Wnętrze Sahary i wybrzeże Morza Czerwonego są jednymi z najgorętszych obszarów kuli ziemskiej (średnie temperatury w lipcu przekraczają 35?C). Północne i południowe krańce Afryki mają klimat podzwrotnikowy morski z gorącym, suchym latem i łagodną, deszczową zimą.

Świat roślin

W obszarze śródziemnomorskim (północne wybrzeża Afryki i góry Atlas) zimozielone, twardolistne lasy i zarośla typu makii, a z roślin uprawnych - oliwki. Dalej na południe skąpa roślinność pustynna (z drzew głównie uprawy palmy daktylowej w oazach Sahary i nad Nilem), następnie półpustynna i sawannowa. Po obu stronach równika bardzo różnorodne formacje roślinne: na obszarach suchych i gorących (Sudan i część Afryki Wschodniej) różne typy sawanny, na obszarach o dużych opadach (głównie wybrzeże Zatoki Gwinejskiej i dorzecze Konga) bujny, wilgotny, wiecznie zielony las równikowy (tzw. dżungla). Dalej na południe formacje suchorośli: lasy monsunowe (całkowicie zielone tylko w porze wilgotnej), sawanny i półpustynie przechodzące w pustynie.
W najwyższych partiach górskich (np. na Ruwenzori i Kilimandżaro) spotyka się drzewiaste lobelie i ogromne starce. Na nizinnych wybrzeżach morskich Afryki międzyzwrotnikowej - formacje namorzynów.
Południowe krańce Afryki zajmuje roślinność odrębna, o bardzo bogatym składzie gatunkowym. Na wyżynnych półpustyniach krainy Karru występują osobliwe "żywe kamienie" (Lithops). W rejonie nadbrzeżnym pięknie kwitnące byliny oraz twardolistne, zimozielone lasy i zarośla, przypominające śródziemnomorską makię.
Z Afryki pochodzą niektóre rośliny użytkowe, m.in. kawa, arbuz, sorgo.
GEOGRAFIA- powtórzenie przed egzaminem gimnazjalnym. RUCHY ZIEMI: Obrotowy (24h), obiegowy (365,25 dnia). Czas słoneczny- określany na podst. słońca, strefowy-w danej strefie czasowej. Sfery ziemi: atmosfera-gazy; hydrosfera-wody, litosfera- skały, pedosfera- gleby, biosfera- świat organiczny.
OKRESY W DZIEJACH ZIEMI: Prekambr (4,6mlrd). Paleozoik: kambr (575 mln), ordowik(505), sylur (438), dewon (408), karbon (360), perm (286). Mezozoik: trias (248), jura (213), kreda (144). Kenozoik: trzeciorzęd (65), czwartorzęd (1,8).
PROCESY KSZTAŁTUJĄCE POW. ZIEMI: Wewnętrzne: ruchy górotwórcze (fałdowe, zrębowe, grzbiety ocean.), ruchy lądotwórcze (dźwiganie frag. Skorupy), wulkanizm (magma wydobywająca się na powierzchnię Ziemi), trzęsienie ziemi ( ruchy na pograniczu płyt). Zewnętrzne: wietrzenie (fizyczne-bez zmian, chemiczne-zmiana składu, organiczne- przez roślijny/zwierzęta), erozja i akumulacja (wody falujące- klify i mierzeje, rzeki- doliny v, meandry, lodowce- doliny U, moreny, pradoliny, sandry, jeziora, wiatr- wydmy, grzyby).
Mapa- pomniejszony obraz ziemi na płaszczyźnie. Skala: duża- dokładniejsza.
NAJWAŻNIEJSZE CZYNNIKI KLIMATOTWÓRCZE: szerokość geograficzna, wysokość NPM, ukształtowanie powierzchni, podłoże, odległość od wody, działalność ludzi. WIATR: stały- pasaty od zwrotników w kierunku równika, okresowe- bryzy i monsuny. STREFY KLIMATYCZNE : równikowa, zwrotnikowa, podzwrotnikowa, umiarkowana, okołobiegunowa. Największe opady: równik i monsuny, najmniejsze- zwrotniki. SKĄŁDNIKI KRAJOBRAZU: naturalne (skały, gleby, wody), wytw. przez człowieka (użytki rolne, drogi, zabudowania, sztuczne formy terenu). SKAŁY: osadowe- okruchowe (piasek, żwir, ił i organiczne (węgiel, torf, wapień) i chemiczne (gips, sól). Magmowe- głębinowe(grani), wylewne (bazalt). Przeobrażone (gnejs, marmur). KRAJOBRAZ ANTROPOGENICZNY- silnie przekształcony przez człowieka.
AFRYKA- przewaga wyżyn, strefy klimatyczne, wilgotne lasy, sawanny, pustynie, rośl, śródziemnomorska. Słabo zaludniona, różnorodność ras, języków i kultur. NAJWAŻNIEJSZE PAŃSTWA: Egipt w północno- wschodniej części (ropa naftowa, bawełna, pszenica, kukurydza). Nigeria w środkowo- zachodniej- najbardziej zaludniona w afryce (ropa naftowa, proso, ryż). RPA na południu, zróżnicowana ludność (złoto, chrom, diamenty, węgiel kamienny, hodowla owiec i bydła).
AMERYKI: między oceanem atlantyckim a spokojnym, dwa kontynenty. Wszystkie strefy klimatyczne: okołobiegunowy (polarny- pustynia lodowa, subpolarny- tundra), umiarkowany (chłodny- tajga, suchy- step), zwrotnikowy (pustynie), równikowy (las wilgotny). Najdłuższe rzeki: Amazona, Missisipi, Parana. Największe jeziora: Jezioro Górne, Hugon,Hugon Michigan. Ludność głównie potomkowie kolonistów, dużo Europejczyków. Mniejszości: Afroamerykanie, Indianie, Mulaci, Metysi. NAJWAŻNIEJSZE PAŃSTWA: USA w środku, głownie Europejczycy (węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny, rudy żelaza, zboża, soja, bawełna, buraki cukrowe). Meksyk na północy, stolica najludniejsza na świecie (ropa naftowa, gaz ziemny, srebro, cynk, ołów, kukurydza, pszenica, trzcina cukrowa, bawełna, kakaowiec, cytrusy, fasola). Brazylia na środku, najbardziej zaludniona w Ameryce Łacińskiej. Najbardziej zadłuzona. (ropa naftowa, żelazo, cynk, chrom, kauczuk, kawa, trzcina cukrowa, soja, kakao).
AUSTRALIA I OCEANIA: oceania leży na środkowej i południowo- zachodniej cz. Oceanu spokojnego. Strefy: równikowa (oceania), podrównikowa (oceania i Australia), zwrotnikowa (Oba), podzwrotnikowa (Oba), umiarkowana (Oceania). Endemiczne (lokalne) organizmy: eukaliptusy, drzewa trawiaste, drzewa butelkowe, koale, kangury, dziobaki, kolczatki, emu. Najsłabiej zaludniony. Związek Australijski- jedyne państwo- język angielski (ołów, cynk, uran, złoto, mangan, żelazo, nikiel, produkcja opali. Owce, wełna).